İngiltere At Yarışlarında Yarış Otoritesi
At yarışları denilince aklımıza doğal olarak İngiliz atları ve bu atların farklı ırklar aracılığı ile ilk yetiştirildiği İngiltere gelmektedir…
Ülkemizde özelleştirme sürecine girdiğimiz bu günlerde kafalar epeyce karışık. At yarışları mı özelleştiriliyor? Müşterek bahis mi özelleştiriliyor? Haralar hipodromlar ne olacak gibi bir çok soru var.
Mevcut görünen özelleştirilecek olan Müşterek Bahisler ve Bakanlığa ait atçılık ile ilgili taşınmazlar. Burada özelleştirilen ne TJK ne de yarış otoritesi olan YKK (Yüksek Komiserler Kurulu). Burada olacak olan değişim belli tesislerin işletmesi ve bahis oyunlarının işletmesi TJK yerine ihaleyi kazanacak yeni bir, veya birkaç firmaya verilecek olması (bu TJK da olabilir).
Müşterek bahisleri ve at yarışlarının denetlenmesi aynı karar çerçevesinde yine Tarım Bakanlığına ve dolayısı ile yetkili kurum olan YKK’ya bırakılmıştır. Bu doğrultuda yarış takviminin düzenlenmesi, pedigri işlemleri, kayıt işlemleri gibi gündelik işlemler otorite olan YKK ve ilgili il müdürlükleri tarafından devam ettirilir.
Peki bu yurtdışında, at yarışlarının modern anlamda Dünyadaki manevi kurucusu olan İngiltere’de nasıl yürütülüyor? Orada yarış otoritesi kim ve nasıl seçiliyor?
YKK’nın İngiltere’deki karşılığı tamamen bağımsız bir kurum olan BHA (British Horseracing Authority – Britanya At Yarışı Otoritesi). Yetkileri son derece geniş ve alt kurumları ile birlikte at yarışlarının hemen hemen tüm ihtiyaçlarını karşılıyor. Yarış kural ve yönetmelikleri, yarış ikramiyelerinin dağılım şeklini, her yarış için dağıtılacak minimum ikramiye oranlarının belirlenmesini (ek sponsor ikramiyeleri hariç), hipodromların lisanslanması ve kontrolü, jokeylerin lisanslanması ve kontrolü, antrenörlerin lisanslanması ve kontrolü, dopingin kontrolü, Lisanslı bahis firmalarının ikramiye katkı paylarının dağılımı, İngiliz atçılığının Dünya çapında tanıtımı, Bakanlıklar (kısmen Tarım ve kısmen Spor bakanlığına bağlıdır at yarışları) ve sektör paydaşları arasında iletişim, cezalar, ilgili yönetmelikler, standartlar ve bir çok diğer konu ile yetkilidir ve sorumludur.
BHA’in kuruluşu:
1993 yıllına kadar İngiltere’deki yarış otoritesi Jockey Club’a bağlı idi. Tabii Jockey Club bizdekinden biraz farklı – Patronu Kraliçe – bu yazı Kraliçenin sağlığı döneminde yayımlanmıştır – , üyeleri Dünya’nın sayılı zenginlerinden ve sadece atçılığa hatırı sayılır desteği olan kişiler kabul ediliyor; yönetim kurulu Kraliçe’nin manevi başkanlığı altında seçilmiş ve hareket eden bir heyet.
1993 yılında otoriteyi modernleştirmek ve Jockey Club’ın özel bir kulüp olarak sorgulanamaz ve amatör bir yapıda işlediği düşüncesi ile BHB (British Horseracing Board) ve HRA (Horseracing Regulatory Authority) kuruldu. BHB atçılığın tanıtımı ve organizasyonu ile ilgilenirken, HRA ise Jockey Club’ın kontrolü altında lisanslama, kontrol, ve cezalar ile ilgilenmekte idi. Bu iki kurum 2007 yılına kadar Jockey Club’ın ortaklığı ve kısmi atamaları ile devam etti.
31 Temmuz 2007 tarihinde yeni bağımsız bir kurum olan BHA kendisinden evvel gelen BHB ve HRA’in tüm yetkilerini devir alarak ve yeni yetkileri ile birlikte kuruldu – ve tamamen bağımsız ve en üst düzeyde yetkili bir otorite oluştu – Jockey Club’ın da Otorite üzerindeki tüm yetkileri tamamen kaldırılmış oldu. Böylece at yarışları daha geniş temsili, ve yetkisi olan BHA altında toplandı. Jockey Club ise geçmişten kalan malvarlıkları ve hipodromları ile herhangi bir Kraliyet Tüzüğüne bağlı dernek gibi kar amacı gütmeden atçılığa hizmet etmeye devam etti ve halen etmektedir.
(Not: Britanya’da 60 adet hipodrom vardır bunlardan sadece 15’i Jockey Club’a aittir diğerleri özel firmalara aittir)
(Not2: Britanya’da sabit oranlı [iddaa usulü] bahisler lisanslı, at yarışları katkı payını ödeyen, denetlenebilir, kurumlar vergisine tabi, özel şirketler tarafından rekabete açık bir ortamda icra edilmektedir tek bir firmanın tekeli altında değildir – At yarışı bahisleri Jockey Club’ın yetkisi veya kurulum amaçları arasında değildir – bahislerin azınlığını oluşturan Havuz usulü bahisler ise lisans hakkı altında özelleştirilmiştir ve hiçbir zaman yarış otoritesi veya Jockey Club tarafından işletilmemiştir)
BHA’in Yönetim Kurulu ve bazı diğer komiteleri:
BHA’de etken rolü olan üyeler arasında At Sahipleri temsilcisi, Yetiştiriciler temsilcisi, Jokeyler/Antrenörler/Sektör emekçileri temsilcisi, ve Hipodrom işletmecileri temsilcisi yer almaktadır.
Temsilci üyeler şu şekildedir:
- Hipodrom İşletmecileri Temsilcisi :- RCA (Racecourse Association – Hipodromlar Birliği) veya yerine gelecek bir kurum tarafından atanır.
- At Sahipleri Temsilcisi :- ROA (Racehorse Owners Association – At Sahipleri Derneği) veya yerine gelecek bir kurum tarafından atanır.
- Lisanslı Çalışanlar Temsilcisi :- Antrenörler, Jokeyler, Seyisleri ve diğer lisanslı at yarışları çalışanlarını temsilen NTF (National Trainers Federation – Ulusal Antrenörler Federasyonu), PJA (Professional Jockeys Association – Profesyonel Jokeyler Birliği), ve NASS (National Association of Stable Staff – Ulusal Hara Çalışanları Birliği) veya bunların yerini alacak kurumlar tarafından oy birliği ile atanır.
- Yetiştiriciler Temsilcisi :- TBA (Thoroughbred Breeders’ Association – İngiliz Atı Yetiştiricileri Birliği) veya yerine gelecek bir kurum tarafından atanır.
Temsilcilerin Oy Hakkı:
Olağan Toplantılarda temsilci üyelerin eksiksiz katılımı olması şarttır. Oy hakları ise temsilciler nezdinde şu şekildedir:
- Hipodrom İşletmecileri Temsilcisi = 3 oy
- At Sahipleri Temsilcisi = 1 oy
- Lisanslı Çalışanlar Temsilcisi = 1 oy
- Yetiştiriciler Temsilcisi = 1 oy
Tüzük değişikliği gibi bazı konularda oylar eşit şekilde sayılır; yani her temsilcinin 1 oyu vardır.
Yönetim Kurulu:
Hiçbir yönetici toplamda 9 yıldan fazla yönetimde bulunamaz; ve yönetimde bulunduğu süre zarfında üyelerin izni olmadan lisans sahibi (antrenör, jokey, vs. dahil) olamaz.
Yönetim Kurulu şu kişilerden oluşur:
Başkan – Chairman
CEO
4 Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi
2 Bağımsız Denetimden Sorumlu Üye
2 Temsilci Üyeler tarafından atanan Yönetim Kurulu Üyesi
1 Atanmış Ek Yönetim Kurulu Üyesi
Başkan, CEO, 4 bağımsız yönetim kurulu üyesi ve 2 Bağımsız denetimden sorumlu üye 3 yıllık süre ile Atama Komitesi tarafında atanır (Nominations Comittee) – mevcut yönetim kurulunun bu atamayı koşullar doğrultusunda geri çevirme hakkı vardır.
Temsilci üyeler tarafından atanan Yönetim kurulu üyeleri şu şekildedir:
- 1 yönetim kurulu üyesi Hipodrom İşletmecileri Temsilcisi tarafından atanır.
- 1 yönetim kurulu üyesi ise Yetiştiriciler, At Sahipleri, ve Lisanslı Çalışanlar temsilcileri tarafından oybirliği ile atanır.
Atama Komitesi (Nominations Committee)
Başkan – Chairman, bağımsız 1 üye, Hipodrom İşletmecileri temsilcisi tarafından atanan 1 üye, ve Yetiştiriciler, At Sahipleri ve Lisanslı Çalışanlar temsilcileri tarafından oybirliği ile atanan 1 üyeden oluşmaktadır.
Denetim Komitesi (Audit Committee)
4 üyeden oluşur. 2’si temsilciler tarafından atanır, 2’si yönetim kurulu tarafından atanır. En az birinin kayda değer Finans geçmişi olması mecburidir. En az iki üyenin yönetim kurulu üyesi olması zorunludur.
Takvim Komitesi (Fixture Allocation Committee)
6 üyeden oluşur. 2’si Hipodrom İşletmecileri temsilcisi tarafından atanır. 1 üye Lisanslı Çalışanlar temsilcisi tarafından atanır, 1 üye ise At Sahipleri temsilcisi tarafından atanır.
Yarış Komitesi (Racing Committee)
Toplam 6 üye. CEO, Yarışlardan sorumlu yönetici, ve her temsilci tarafından atanacak 1er üye tarafından oluşur.
Kurallar Komitesi (Rules Committee)
Yönetim kurulu tarafından atanan 4 üyeden oluşur.
BHA’in Çalıştığı Bakanlıklar
BHA tamamen bağımsız bir kurum olmakla birlikte atçının günlük ihtiyaçları için çeşitli diğer kurumlar ile irtibat halinde olmak durumundadır ve ilgili Bakanlıklar tarafından atçıyı etkileyebilecek yönetmelikler ve uygulamalar hakkında paydaşları bilinçlendirme görevi ile yükümlüdür.
Atçılığı ilgilendiren üç bakanlık vardır.
- DEFRA (Department of Environment and Rural Affairs – Çevre ve Kırsal Bakanlığı) – tarım ile ilgili konuların bağlı bulunduğu bakanlık. Bahisler ve işin sportif tarafı ile ilgilenmez – sadece işin tarım ve sağlık ile ilgili bölümleri ile ilgilidir :- atların sağlık ve aşıları ile ilgili yönetmelikler; varsa bir salgın kontrolü; veterinerlik lisanslaması vs.
- HMRC (Her Majesty’s Revenue and Customs) bizdeki maliye; işin sadece vergi kısmı ile ilgilenir.
- DCMS (Department of Culture, Media and Sport) – Bahis gelirleri ile ilgili yönetmelikler, yayınlar ve ilgili kaideler ile ilgili bakanlık. Kültür, Spor ve Eğlence etkinliği ile ilgili bakanlık. Daha ziyade işletmeciler ve bahis firmalarını ilgilendirir.
Bahislerin Katkı Payı ve dağıtımı
BHA’in diğer başlıca iletişimde olması gereken kurumlar arasında HBLB (Horseracing Betting Levy Board) yer almaktadır. Bu kar amacı gütmeyen özerk kurum DCMS ile birlikte çalışır. Başlıca amacı İngiltere’de faaliyet gösteren, at yarışları üzerinden bahis oynatan firmalar ile senelik At Yarışları katkı payı anlaşmalarının takibi, ve bu anlaşma doğrultusunda bu katkı paylarının toplanması ve yarış ikramiyelerine katkı ve atçılık sektörüne katkı olarak dağıtılmasıdır. 2015 anlaşmasına istinaden farklı kategoriler olmakla birlikte İngiltere’de oynatılan bahislerden toplanan katkı payı bahisten elde edilen bürüt karın %10,75’idir. Bunun dışında tabii firmalar herhangi bir kurum gibi sektörünü ilgilendiren oranlara göre kurumlar vergisine tabidir. Bu bahis firmaları reklam, ve sponsorlukları ile at yarışlarına ayrıca dolaylı katkıda bulunmaktadır ama bunlar ayrı bir yazının konusudur.
HBLB 2015/16 faaliyet raporuna istinaden İngiliz bahis firmaları 2016 yılı bütçesi dahilinde İngiliz yarış atı sektörüne £70,5m katkıda bulunacaktı. Yaklaşık £1 = 4,30TL oranından hesaplarsak bu takriben 303m TL.
Kapı hasılatları, at sahiplerinin BHA’ya ödediği yarış kaydiye, deklare, ve muhtelif diğer ücretler; Dünya’nın en değerli yayın anlaşmaları; Sponsorlar, naklen yayın reklam gelir paylaşımları; ve vs hepsi ikramiye havuzuna katılmaktadır. BHA’in en önemli görevlerinden biri ise daha evvel belirtildiği gibi her koşuda dağıtılacak minimum ikramiye bedellerini bir sonraki senenin takvimi hazırlanırken belirtmektir. Hipodrom işletmecileri bunun üstüne katkı yapabildiği gibi yarış sponsorları da ek ikramiye ödeyebilir; ama dağıtılacak ikramiye bu oranın altına düşemez. Genellikle Royal Ascot, Cheltenham Festival, Grand National, ve British Champions Day gibi büyük kitlelerin takip ettiği özel yarış programlarında bu minimumun çok çok üstüne çıkılmaktadır. Mesela Gr.1 olarak ilan edilen bir koşunun minimum dağıtılacak ikramiyesi £200,000.- olarak ilan edilmiştir; ancak Gr.1 St. James’ Palace Stakes’in ikramiyesi £400,000.- ; Gr.1 Derby’nin (bizdeki Gazinin karşılığı) £1,325,000.-.
Son Söz ve Türkiye’deki Bahis Lisansının Özelleştirilmesi.
Gördüğünüz üzere İngiltere’deki yarış otoritesi BHA yukarıda kabaca anlatıldığı gibi özerk ve bağımsız bir kurum; tüm bahislerin özel firmalar tarafından rekabete açık bir sektörde lisans altında oynatıldığı bir ortamda görevine devam ettirmektedir.
Bir İngiliz’e sorsanız muhakkak eksiklikler vardır şikayetçi olduğu; ancak bizdeki at yarışı ortamından her konuda çok daha ileride oldukları kesin.
Peki İngilizler Kraliçe’nin Jockey Club’ın fahri başkanı olduğu bir yerde neden hipodromlar, haralar, ve bahisler dahil; (hatta özerk yarış otoritesi dahil) her şeyi özel sektöre teslim etmiş? Biz mi çok biliyoruz onlar mı? Yarış otoritesi neden hiçbir zaman bahis oynatma görevini üstlenmemiş? Neden tüm sektörü Kraliçenin bile üye olduğu Jockey Club’a bağımlı hareket etmekten çıkarmış?
İhaleyi kim alırsa alsın marka değerini en üst seviyede tutmak isteyeceği için sektörün her bölümünü şartlar dahilinde en iyi noktaya taşımak isteyecek. Her şeyden önemlisi bir yatırım yaptığı için hiç kimseye sorumluluğu olmasa, kanun hukuk bile tanımasa, kendi iyiliği için elinden gelenin en iyisini yapmak mecburiyetinde olacak – yoksa kendi yatırımı yanacak. Kabadayılık taslayan tiplere müsaade etmeyecek – herkes için nezih bir ortam sağlamaya çalışacak ki kapı hasılatı artsın. Bahisleri ve gişeleri artırmak için tanıtım yapacak. Kaliteyi artırmak için olmadık uygulamalara son vermeye çalışacak. Paydaşlarını koruyacak ki satacak bir ürün olsun. İyi olanın önünü kapamayacak-kapamaya çalışanı engelleyecek ki reklam değeri olsun, o değeri kullanabilsin. En azından olması gereken bu.
Zaten ihaleyi kazanan firma büyük ölçüde profesyonel kadroları kendi oluşumuna transfer etmeye çalışacaktır. Zaman içinde performanslara bağlı olarak yeni kadrolar oluşturacaktır, veya aynı kadrolar ile devam edecektir. YKK işlevlerine tıpkı BHA gibi devam edecektir; belki bakanlık zaman içinde yeni oluşum ile daha etkili çalışabilecek bir yapılanmaya gidecektir. TJK ihale sonucu ne olursa olsun kendi malvarlığını muhafaza edecek; kendi var olan aygırlarını pazarlamaya devam edecek; atçılığı temsil eden diğer dernekler gibi yaşamaya devam edecektir.
Artık kesin gözüken bir ihale olacak. Kendi başına veya konsorsiyum halinde TJK da katılabilir – ve kazanabilir; ama kazanırsa ilk defa bir yükümlülük ve ekonomik sorumluluk altına girmiş olacak. Ama TJK müşterek bahisleri devam ettiremese bile dernek olarak atçılığın ilerlemesi için her zaman bir görevi olacak; tıpkı tüm diğer derneklerin olduğu gibi. Neticede at yarışları özelleştirilmiyor; onun üzerine oynanan bahislerin lisans hakkı özelleştiriliyor; bazı tapular özelleştiriliyor. At sevgisi olduktan sonra her zaman at yarışı olur yeter ki iki tane yan yana göz göze gelen at olsun.
Bu işin ideali sektörün tümünün rekabete açık olması. Yanlış hatırlıyor olabilirim ama sanki bir zamanlar GSM cep telefonu lisansları da çoklu ihale edilmişti.
Felaket tellallığı yapmaya gerek yok; neticede senelerdir bugünün geleceği konuşuluyordu; Merhum İlyas Çokay’ın yanı sıra Tayfun Ünal ve bir çok diğer kişi dönem dönem doğal olarak olması gerekenleri hep yazdı. Kısa süreli uyum süreci olabilir; ama her şey güzel olacak.
İlyas Emir Karadağ
İLGİLİ LİNKLER:
BHA Kurulum Amacı, Yapısı ve Faaliyet Alanlarına ilişkin kurulum belgesi (İngilizce):
BHA Yönetim Kurulu ve Komitelerini gösteren Faaliyet Şeması (İngilizce):
https://www.britishhorseracing.com/wp-content/uploads/2015/12/Committees-of-the-BHA-August-2016.pdf
HBLB Bahis Katkı Payı Oranlarına ilişkin 55. Anlaşma metni (İngilizce):
Recommended To You
