ATLARDA DON RENGİ

ATLARDA DON RENGİ (COAT COLOR) VE NİŞANELER

Ankara - TÜRKİYE

Memelilerde, melanin en önemli tüy rengi pigmentidir ve melanositler (melanin içeren hücreler) içerisinde pigment granülleri şeklinde oluşur. Ergin hayvanlarda, melanin içeren hücreler saç folikülleri, deri, iris ve bazı iç dokularda bulunurlar.

Atlarda donlar (coat colors), melanin içeren hücrelerdeki temel pigment tipinin değişimini, veya pigment granüllerinin varlığı, şekli, sayısı veya yerleşimini düzenleyen genler tarafından oluşturulurlar. ​​ 

Melanin iki ilişkili formda bulunur; birisi eumelanin (siyah veya kahverengi) diğeri ise phaeomelanin (kırmızı veya sarı)’dir.

DONLAR (COAT COLORS)

Atlarda bedeni örten kılların bir bütün olarak gösterdikleri renge ya da renkler karışımına Don denir. Kılın rengi kıl hücrelerinde siyah/kahverengi ve kırmızı/sarı boya maddelerinin varlığına bağlıdır. Bu boya maddelerinin yalnız ya da belirli oranlarda birlikte bulunmaları ve her bir boya maddesinin yoğunluğu donları meydana getirir.

Donların atın verim kabiliyetleri üzerine bir etkisi yoktur. Deri ve kılların tamamen pigmentsiz (beyaz) oluşu atları güneş yanıklarına karşı hassas hale getirir.

Donlar durumlarına göre 3 ana grupta incelenirler:

• Esas (asli) donlar

• Türev donlar

• Alaca donlar

• Esas (Asli) Donlar

Tayın doğduğunda sahip olduğu ve yaşamı boyunca değişiklik göstermeyen donlar bu gruba girerler. Bunlar;

• Al don: Bu donda beden, bacaklar, yele ve kuyruğu örten kıllar kırmızı renktedir.

• Yağız don: Bu donda beden, bacaklar, yele ve kuyruğu örten kıllar siyah renktedir.

• Doru don: Bu donda bedeni örten kıllar kırmızı renkte, yele, kuyruk ve bacakların alt kısımları siyah renktedir.

• İzabel don: Bu donda beden, bacaklar, yele ve kuyruğu örten kıllar sarı özellikle saman sarısı renktedir.

• Kula don: Bu donda bedeni örten kıllar saman sarısı renginde, yele, kuyruk ve bacakların alt kısımları siyah renktedir.

• Türev donlar

Tay doğduğunda sahip olduğu dona zamanla beyaz kılların girmesi ile sonradan meydana gelen donlardır. Türev dona sahip taylar ya al ya da donuk yağız donda doğarlar. Tay büyüdükçe kırmızı ya da siyak kılların arasında beyaz kıllar görünmeye başlar. Bunlar;

• Kır don: Bedeni örten kılların beyaz kıllarla karışmış halidir. Beyaz kıllar tay doğduğunda yoktur, sonradan çıkarlar.

• Ahreç don: Doru donun beyaz kıllarla istila edilmiş şeklidir.

• Boz don: Bu donda beden, yele, kuyruk ve bacakları örten kıllar kırmızı ve beyaz kılların karışımından oluşmaktadır.

• Alaca donlar

Bedende iki ayrı donun parçalar halinde bulunması ile meydana gelen donlara Alaca donlar denir. Eğer beden üzerindeki beyaz kısımlar diğer renkteki kısımlardan daha büyük olursa Alaca kelimesi diğer donun önüne (Örneğin; Alaca Koyu Al), tersi olursa arkasına (Örneğin; Koyu Al Alaca) yazılır.

NİŞANELER

Koyu donlu atlarda vücudun değişik bölgelerinde (baş, bacakların alt kısmında, ayak ve tırnakta) görülen ve beyaz kıllardan oluşan lekelere Nişane denir.

DONLARIN KALITIMI

Donlar morfolojik bir karakterdir ve kalıtım yolu ile nesilden nesile geçerler. Özellikle adli vakalarda ve ebeveyn tayininde donların kalıtımından yararlanılır.

Örneğin; bir al donlu ya da yağız donlu tayın baba ve anasının donları da al veya yağız mıdır?

Bir al donlu aygır ile bir kır donlu kısraktan hangi olasılıklarla al, doru ya da kır donlu tay doğabilir?

Bir al donlu aygır ile kır donlu kısraktan yağız donlu bir tayın doğma olasılığı yüzde kaçtır?

Benzer sorular sorulduğunda veya benzer olaylar ile karşılaşıldığında böyle soruların cevaplandırılabilmesi ve olayların çözümlenebilmesi için at donlarının kalıtım mekanizmasının bilinmesi gerekir. ​​ 

Tablo 1: Atlarda Gametlerin birleşmesi sonucu meydana gelecek donlar ve % olasılıkları.

Tablo 2: Arap atlarında Gametlerin birleşmesi sonucu meydana gelecek donlar ve % olasılıkları.

Örnek: Eğer aygır Doru ise ve bu aygır ile yine doru bir kısrak çiftleştirilirse bunlardan doğacak yavruların 1/4’i al, % 56,25’i doru ve % 18,25’i de yağız olacaktır.

Kaynaklar:

• Arpacık R (1999): At Yetiştiriciliği. Şahin Matbası, 3. Baskı, ANKARA. ISBN: 9759581728.

• Bowling AT and Ruvinsky A (2000): The genetics of the horse. CABI publishing. ISBN: 0851994296.

• Bowling AT (1997): Coat Color Genetics. Quarter Horse Journal and The Quarter Racing Journal reprinted from August 1997.

NOT: Bu vesile ile Sayın Prof. Dr. Rafet ARPACIK hocama Allah’tan rahmet diliyorum. Ruhu şad olsun.