Inbreeding yöntemiyle yapılan yetiştiricilikte popülasyonun yaşama ve üreme yeteneği azalabilir, işte bu olguya akrabalık depresyonu deniliyor. Kısacası bir popülasyonda hayvanlar arasındaki akrabalık derecesi arttığı takdirde verimle ilgili olarak genellikle bir gerileme başlamaktadır.

İnbreeding depresyonunun açıklaması ise popülasyonun evrim tarihine dayanır. Zaman içinde doğal ayıklanma (seleksiyon) bir popülasyondan (nüfus) zararlı alelleri temizler, baskın zararlı aleller eksprese edildiğinde, taşıyıcının diğer kuşaklara aktarım gücünü düşürür ve böylece daha az sayıda kötü kopya gelecek kuşaklarda ortaya çıkar. Ancak, çekinik (resesif) olan zararlı aleller, baskın olmayan karşıtları tarafından doğal seçilimden “gizlenir". Tek bir zararlı allel taşıyan bir birey kendi sağlıklı olacaktır ama bir yandan da zararlı alleli bir sonraki kuşağa daha yüksek oranda aktarabilir olacaktır.

Popülasyon geniş olduğunda bu durum genellikle sorun yaratmaz. Geniş popülasyonlar birçok resesif zararlı alel taşıyabilir, ancak sıklıkla ortaya çıkması oransal olarak haliyle düşmüş olacaktır. Popülasyon daraldığında, yakın akrabalar birbirleriyle çiftleşirler ve bu akrabalar büyük olasılıkla aynı çekinik zararlı alelleri taşırlar. Akrabalar eşleştiğinde tay, aynı çekinik zararlı alelden iki kopya alabilir ve haliyle sorunların görülme sıklığı hızlıca ve yükselerek baş gösterir. Bu da düşük performans, ölü doğanlar, deformasyonlar, sıkça hastalanmalar, kolay sakatlanmalar anlamına gelir…

Dünyanın en iyi sprinterlerinden olan, 75 mil hıza sahip olarak 0’dan 60 mil hıza en ünlü spor otomobiller kadar kısa sürede çıkabilen çitalar büyük olasılıkla yukarıda anlatılan olumsuzluklarla karşı karşıyadır. Bilindiği gibi insanlık geniş bir nüfusa sahiptir. Bu nedenle de geniş bir gen havuzuna sahiptir. İnsanlara bir organ nakli gerektiğinde her önünüze gelenden bunu temin edemezsiniz. Çoğunlukla bünye yeni organı kabul etmez. Böylesi durumlarda vücudun bağışıklık sistemi devreye girerek kendini korumaya alır ve yeni organı reddeder. Bu aşamada araya tıp girer ve hastaya yüksek oranda bağışıklık sistemini baskılayan ilaç yüklemesi yapılır. Oysa ki çitalarda bu durum tamamen tersine işlemektedir. İnsanların genetik özelliklerinin diğer insanlarla %80’i ortaktır. Çitalarda ise bu oran %99 civarındadır. Bir çita böbrek nakline ihtiyaç duyuyorsa bunu muhtemelen herhangi bir çitadan alabilecek ve bünyesi de bu organı kabul edecektir. Kardeşler, üçüncü kuzenler ya da Afrika’nın farklı bir tarafındaki yabancılar dahi muhtemelen diğer bir çitaya böbrek bağışında bulunabilir diyor uzmanlar. İlk bakışta kendi türünüzdeki herhangi bir bireyden organ alabilmeniz cazip görünebilir ama işin aslı hiçte öyle değil…

Aşırı derecede daralmış gen havuzu zararlı resesif aleller ekspresyonunda artışa yol açabilir. Bu, bütün popülasyondaki sağlığın bozulmasına ya da doğurganlık depresyonu olarak bilinen bir olguya yol açabilir. Benzer bir durum çitalar için söz konusudur. Çitalar üreme konusunda çok az başarıya sahip olarak nesilleri tükenme tehdidi altındadır. Yeni araştırmalar bunun üreme ile bağlantılı genlerdeki aşırı zararlı mutasyonların birikmesi ile ilgili olduğuna işaret ediyor. Kapalı yetiştiricilik, soyun yeni çevresel koşullara veya patojenlere uyum sağlama ve direnç gösterme olasılığını düşürmektedir. Doğal seçilimin çalışması, harekete geçmesi için genetik çeşitlilik gerekir. Yani eğer çeşitlilik yoksa, türlerin değişen şartlara uyum sağlaması zorlaşır. Örneğin uzmanlara göre tüm çita neslinin tamamen yok olması için sadece yeni bir virüs veya değişen iklim dahi yeterli olabilir.

Thoroughbred yetiştiriciliğinde ticari kaygılar nedeniyle istenilen bazı özelliklerin (bilhassa hız) elde edilecek üründe daha baskın karakterde ortaya çıkması amaçlı inbreeding yöntemi sıklıkla uygulanmaktadır. Sektördekiler sadece kazananla ilgili olduğu için sıklıkla kazananların soyağaçlarında görünen yakın akraba eşleşmelerine dikkat çekerler. Aslına bakılırsa gen havuzu iyice daralmış, olay bir anlamda havuz yerine su birikintisine dönüşmüştür. Bu yoğunlukta yapılan yapılan yakın akraba eşleşmelerinin içinden şampiyonlar çıkması gayet basit bir matematiksel sonuçtur. Biraz da mecburiyetten inbreeding uygulanmış kötü performanslı, akıbeti meçhul vakıalar sektörün ilgi alanında değildir. Bu yöntemin atçılıkta yan etkileri nelerdir sorusuna bir sonraki yazıda önemli örneklerle değinmeye çalışacağım.

Tayfun ÜNAL – 24 Kasım 2019